Friday, June 27, 2014

Zateep ong khawlsak thei zatui tawmman

Zateep ong khawlsak thei zatui tawmman

Zateep ki deek nuamte aa dingin, Placebo sangin Cytisine a cih za tui nam khat ki deek theih na ding ol zaw in, a man zong tawm mahmah hi cih Researcher te'n gen uh hi. Kum khat vaal bang a sin sin khit tak uh ciangin Researcher ten hih zatui Cytisine pen Placebo sang in hoih zaw in zateep zongsat na a khawlsak thei leh mizawng gam aa dingin zong a pha tuammahmah ding zatui nam khat hi cih zong gen lai uh hi.

England gam Londan a the Health Behaviour Research Center at University College Lon don pan lead researcher Robert West i gendaan ah " Zateep zongsangh te pen zatui/zatang neek kul lo a kideek zo zong pawl khat om veve a, aizongin a ki deek zolo a a sih ding a teep zong tampi mah om hi" ci hi.

Hih zatui Cytisine pen former socialist economy countries gam te ah kum 40 sung bang ki zuak khin in, Tabex ci in kisam a, tu'n zateep zongsangh te kideek sak theihna'ng zatui hoih khat leh a tawm man khat ong hihi. A hih hang in United States sungah U.S. Food and Drug Administration i phalna nei lo a hih manin U.S sungah ki zuak thei lo hi.

Hih zatui Cytisine a ne mite za ah sawm giat leh li (84%) pen za ki deek zong suak in, Placebo ne mite pen za ah 2.4(2.4%) bek ki deek zo hi, Researcher te muh khiat na ah.

Leitungah Zateep zngsangh sa mitampi pen ki deek nuam mahmah in, pawl khat pen ki deek theih na ding conseling ki pia lo, pawl khat leuleu zatui tam man lu ain lei zong lo cih bang in a ki deek zolo tam mahmah hi cih Researcher ten mukhia uh h

Zogamaksi.net

Gullu Mual Vai Hluttdaw ah tung ta



Gullu Mual Vai Hluttdaw ah tung ta
.................................................
Zomite' gamhleh lo ahi Gullu Mual vai kumpi thuneite'n phalnapiakding/piakloh ding khinkhai san uh
Kawlgam leisung vanmanpha lam vaisai ulian Than Tun Aung in tulaitak Gullu Mual tawhding vai phalna piading maw pialo ding cih khinkhai san ung ci-in Upper House ah thusung hi. Mailam ah hihvai tawh kisai thunawngkai a-om loh nadingin tualsung thuneite leh tualsung mite thukimna kidong masa photding a, tua khitciang kikhensat panding ci hi. Hih Gullu Mual atoding a kithawi North Mining Investment Co Ltd te in tu ciangciang Zogam khua 15 bang vahawh in, hih Gullu Mual kito leh Zogam in kumkhat dollar sang 5 ($5 lakh) ngahding banah nasep zong tampi hongpiang laiding hi ci-in laihawm tuamtuam leh Posters te zangin tualsung mite zol kawikawi uh hi. THE IRRAWADDY| Thursday, June 19, 2014 |
Hihvai tawh kisai Zomi (gam leh namvai) nasemte leh Party tuamtuam te’n nungkum pan kipan deihlohna kipulak ziahziah hi. Tua banah sum ngahding tampilak panin leitangh nei Zomite’ ngahding satanh tawmlua kisa ahih manin kinget beh in, lungphona nangawn kinei kawikawi hi. Atungin Gullu Mual pan amet 80% pen ato Company te’n ngahding, Kawl kumpi’n 20% satanh ngahding, tua Kawl kumpi’ ngahzah lakah Zogam in 2% bek satanh ngahding acih uh hi a, Zomi minam nasemte hanciamna hangin Kawlgam i satanh lakah Zogam in 1/3 ngahding cih WZC lungtang, Pu Zokhup tungpan kithei khia hi. Tua hileh kumkhat a, Kawl kumpi ngahding dollar sang 800 ($800 lakh) lakpan Zogam in dollar sang 266 ($266 lakh) bang kingah theiding dan hi. Azenzen in leitangh nei tualsung mi Zomite in Gullu Mual amet 40% ngahding hileng kumkhat in dollar sang 1,600 ($1,600 lakh) bang kingah ding hizen hi. Atawm penin sang 1,600 lakah Zogam in 1/3 bek ngahding hileng zong dollar sang 533 ($533 lakh) bang hilai hi. Hihthu pen Zomi khempeuh in lungngaih huai mahmah hi.
Kawl gamah suang manpha agol pen leh amanpha pen ahi Kawl kumpi innpi sungah akhang akhang a, akepcing uh ‘Padamyar Ngamauk’ (The Royal Ruby) kici suang manpha pen agihna 90 rati (about 82 carat) val bang hi-in Pagan hunlai in Chin Ywa akici (Zokhua) a teng Ngamauk Kyi minnei Zomi khat in Kawl kumpi Ngahtatgyi Dayaka i naupa Pyi kumpipa tungah apiak letsong hizen hi. Kumpi Mindon (1853-78) hunlai-in Piancit (French) palai pawlkhat suang manpha leiding a apai te kiangah U Phoe Hlaing (Ywal A Twin Wun) in Padamyar Ngamauk bang azuak ding hile-ung bangzah manding acihleh tamman lua gamneu khat nangawn leizo ding hi ci uh hi. Padamyar Ngamauk themneng zong leizawh ngaplo in Piancit pawlte ciahkik uh hi. Tua a kipan Padamyar Ngamauk pen zuak nawnlo in kumpi inn sungah kemsuak hi. Tuapen hun hong pai toto a, kumpi Thi Baw hun ciangin Mangkang te’n Kawlgam hongla in suang manpha pen Col. Sladen khuttung panin atun abanna nangawn kithei nawnlo hi. Tunzong Zogam keu mahmah, bangmah pianglo kawmkal ah isumnak neihsun ahi Gullu Mual pen kepsiam in, metbawl siamleng Zomi leh Zogam adingin nalianpi semzo ding hi. Zomi khempeuh i neihsa kigawm leh zong Gullu Mual pan kingah summet i 1/10 neizo nailo khading hi hang. Tua ahih manin pilvaang in igo igamh, imun imual, igam ilei kepcing siam ni. Mimal in hihzawh ineih keileh zong, asem abawlte thapia siam ni. Nidang ipu ipate’n ana kepcing zawhloh manun igam ilei ahi Gunkhawm, Kawlpi cihte Kawlte’ a peuh suaksak mai hihang. Atheilo pawlkhat te bangin Kawlte’ a mah salai uh hi.
Lung hihmawh natawh,
Zam Sian Sum
Contact: 012-3407301
E-mail: [email protected]

Dr Cin Do Kham hong nutsiatlai Dr Bianca Son ii laikhak


Dr. Do Kham in hong nutsiat tungtang in Dr Bianca Son in dahpihna lai akhakpen anuai aa ahihi. Tu'n Dr Bianca Son in hong nusia leuleumawk. Zomi sungah ihmakai, ihmuan ihsuan mahmah tata in hong nusia vatvatmawk uh ahih manin dahmahmah hang. ZD

The Chin Forum deeply mourns the untimely passing of Dr. Cin Do Kham. Our hearts are filled with sorrow and grief. He so loved all of the Zomi with his heart, soul and mind. Dr. Cin Do Kham was righteously indignant about the artificial borders separating us. Despite this separation, he worked tirelessly to foster a shared Zomi future. And he did so with poise, dignity and grace. Dr. Cin Do Kham emphasized close communication, collaboration and love for the Zomi nation around the globe. He was a success. As the 
General Secretary of the Global Alliance he brought the Zomi together in unity.

Dr. Cin Do Kham was born in the area of Tedim in Northern Chin State of Burma. After a long journey throughout the world, he settled in Tulsa, Oklahoma. But his heart always remained with the Zomi. He was a star for us all!

Although he departed from this earth, he will never truly leave. He will always be alive in our hearts and minds. Dr. Cin Do Kham will never be forgotten today and for many generations of Zomi to come.

The Chin Forum extends its sincere condolences to his wife and children. May our love and appreciation of his work lighten your hearts through this difficult time of your sorrow.

With sincere condolences,
On behalf of the Chin Forum
Mang Khan Cing Suantak/Bianca Son

Dr Bianca Son
Senior Teaching Fellow, Department of History
School for Oriental and African Studies
University of London
Russell Square
London WC1H 0XG
bs32@soas.ac.uk
+44 (0) 758-136-5506
www.otiliorules.com/papi

Memorial Service of Dr. Bianca Son Suantak ( Mang Khan Cing )


Memorial Service of Dr. Bianca Son Suantak ( Mang Khan Cing )
By Suan Tawng
15 photos
Dr. Vumson Suantak (Author of Zo History) ii tanu, Dr Bianca Son Suantak ( Mang Khan Cing ) in 13th June 2014 ni in a om na London ah hong nusia in a Memorial Service pen 21th June 2014 ( Saturday ) ni SOAS, University of London ah kibawl hi.
Zomi Innkuan UK in hungelna leh nek leh dawn akisam khempeuh tavuan la hi. UK gamsung aa om Zomi ahithei teng in va uap in USA pan a sanggamnu - Liana Suantak, a tapa – Otilio Soto, a Pano - Pa Ngo Cin Thawng ( Thawng Suantak ), Germany pan Pa Kipp Kho Lian leh a zi, Nu Dal Cing te zong hong kihel thei uh hi.
Hun sung ah a Sangamnu, a Tapa, a Lawmpa leh SOAS pan in Bianca tawh kisai thu genna hong nei in, Chin Forum pan Salai Kipp, Chin Community UK pan Rev. Dr. David T Haokip leh Zomi Innkuan UK makaite tung pan dahpihna thugenna ki nei hi. Zomi Innkuan UK in Dr. Bianca khakna la kisa in, Rev. Dr. Gin Khan Khual thugenna leh thungetna tawh hun ki zo thei hi. Mipi an nek khit ciang, Zo ngeina tawh tutpihna leh thugenna ki nei hi.
Dr. Banca ii Ph.D zawhna Thesis/Dissertation a hi, “The Making of Zo: The Chin of Burma and the Lushai and Kuki of India through Colonial and Local Narratives, 1826-1988" zong asawtlo in SOAS, University of London in publish sak ding ahihman in Zomi bup ading in Dr. Bianca in thumanpha mahmah khat hong nusiat hi.
Zomi Sungah,
Suan Tawng
London

(CLA) GENERAL TUN KHO PUM BAITE TANGTHU


(CLA) GENERAL TUN KHO PUM BAITE TANGTHU
Singgial (Chin State) a piang, Lamka leh Singngat kikaal a Tedim road in a totkhak khua lianlou; inn tamlou omna Panglian khua ah khang khia.hi.. 1958 kum in- Chin Liberation Army,(CR-CLA) na phuan khia hi..Gam thum akisuah Zomi te kimpumkhat in, tuibang ih kigawm kikna ding in,Zomi Political movements, viz. Pu Son Kho Pau, Pu Son Cin Lian, Pu Ralh Mung, PU Ro Sang, Pu Thual Zen leh Pu Lal Denga te in, Pu Tun Kho Pum ii Zogam Movements nungzui in, kalsuan khawm uh a, tua hun laitak in thahat mahmah uh hi. East Pakistan pan in, galvan nihvei lakhin uh a, Pu Tun Kho Pum minbek tawh kila thei ahihman in, MNF party President – Pu Lal Denga in, galvan a deihman in, Pu Tun Kho Pum khembawl in, a upmawh lohtak in, thau lawng ngat in, pummat ngiat uh a, Zo galkap khempeuh zong athau teng uh laksak in, cikzia hetlo in, amakai pipa Pu Tun Kho Pum leh Zogam galkap tamptak hongthah lupsak uh hi.
Tua pan asuakta lai Pu Thual Zen te in, hong hanciam to kik in, ahizong galvan kicin lohna tawh ngaihsutzah in tangtung zolo uh hi, Pu Lal Denga in, agalvan ngah tengtawh Mizoram State ciang muhpih in, lungkim tuak mahmah lel hi.Tua hun in, MNF te’n tuabang in hai gamtat kei uh hileh, India, Burma leh Pakistan aom Zota te Gam khat ah ih omkhawm khin ding hi.
copy/Tg.zogam mung no interview with tongsan.
Thual Zen gal(Lusei gal)
Thual Zen gal(Lusei gal) laia makai Col. Son Kho Pau leh Pu Son Cin Lian, te tawh nuamtakin thucin thutang sutin ki hopih kha ingh. Tua banah Mizo tapong MNF founder President Pu Laldeng leh CNF founder Pu Tial Khal zong tawh nuam takin ki holim pih ngei kha ingh. Semkhawm dinga ki thutuahna a neih thu uh leh ma a pankhop ngei thu uh hong hilh tuak uh hi. ZRO founder President Pu Khai Za Song zong ama tenna Diphu ah leh 1987 kum Ngur khua Zo Minam Ni bawlna ah ki mu in ki holim kha ngei hi ungh. Amah tawh zong minam malaakna thu teng mah ka theih tan tan un na genkhawm ungh.
Col. Son Kho Pau hong ki mat ciangin galvan leh galvai tawh kisai bangci malaak ding cih a kiciamna uh lai teng Pu Tun Kho Pum tungah a ap thu leh tua laite a deih manun MNF ten a na thah thu uh zong amah Col. SKPau kam tek tek panin za kha ingh. Hih thu MNF te hong ki surrendered kum 1986 ciangin Pu Laldenga tawh ki mu-in ama kiangah zong ka dong kha ngei a, Kawlgam pan Pu Thual Zen te tawh sepkhop ding ki thukimna a neih thu uh zong hong hilh hi.
Pu Thual Zen pen amau kipawlna panin galvai hawmna a len hi a, army chief commander cih dinmun hi dingin ka um hi. Ama tangthu kicing zaw in na theih nop leh a tapa Delhi ah om na contact lecin hong hilh theih ding ka um a, Zomi Church Delhi-ZCD makai te tawh na ki hopih thei lecin hong vaihawm pih thei dingin ka um hi.
Na theihnop thu ah na maazan zawkna khat a om khak leh cih deihsakna tawh,
tktsuante@yahoo.com
===
Thualzengal, Lusuanggal a hi lo, lusei te in Tedim a laksim sawm uh hun khat.
Hihbangin thu ka genciangin keima kudai aa ka muh leh ka theih a hi kei aa, ahih hang in hih kagen Pa, keima kudai kamit tawh mu in leh a ma kampan hong gen khialian ka bil tawh kazat thu a hong gensawn ka hihi.
1968 june 1 ni-in "Lusei Tapong" te in Tedim khua hongsim uh hi.Tua hun laitak in Tedim kuan Leilum ateng Pu Kam Za Pau(Songput) in Tedi m panin Kawlpi(Kalay) aom No.42 Armay Galkap mang pipa kiang ah thupuak ding in thauvui thautang kawmkal ah Ih Gam leh Ih Lei a itna hang in, Tedim leh Kawlpi (Kalay) Mawtaw nai ( 1:40 hrs) sung bek hawlsuk leh thu ana puakna hangin Khamtung gam Zogam khuapi a vek in tha khat in alak sawmna panun lazo lo uh hi....( Kawlpi leh Tedim mawtaw nai 1:40 hrs bek hawl cih pen tu ni ciangdong mi tam nai loin ka um hi).
Pu Kam Za Pau (Songput)in hibangin Gam leh lei ading thauvui thautang kawmkal ah a nu'ntakna itsit lo in, na hong sepkhia na hang in (President of State security and Administration council)pan in pahtawina laipi zong kipia ban ah, kumpi lam panin pumpi kiven/kidal na'ngin thautom (pistol) 32-3368 kipia hi.
1985 January 4 ni-in zong Kawl kumpi U San Yuh in pahtawina laipi Chairman of the State peace and Development Council pan pia hi.
Aki ciang zawin na theihnop khak zenzen leh,
Pu Kam Za Pau
Lah /121 Leilum Veng
Teddim , North Chin State
Myanmar
Tel 95- 7050 162
by.zomi hero pau mung.

SALPHA ZAHNA


SALPHA ZAHNA
Phamsa Salpha Pu Tunkhopum Baite, Chin Liberation Army makaipi’ luang i Lamka khopi a puakluut ding ahih toh kiton in India, Myanmar leh Bangladesh gamgi a teeng Zomite sungah minam itna leh ki-ittuahna hongtun semsem hen cih Siamsinpawlpi in ka lametna uh leh ka thuumna uh ahi.
Siamsinpawlpi in Salpha Pu Tunkhopum Baite leh a kalsuanpihte’n mun cih a theh dalh a om Zomite lak a minam itna, minam vaai a halhthakna leh kigawmkhawm ding lunggulhna cii (seed) tuh uh ahi cih aki haih hetkei a, amaute zahna sangpen i pia hi.
Zomite’ lak ah Pasian’ piaksa pilna leh siamnate, tha-leh-zung suah a, khovel siamsinna lam tuamtuam ah panla a, salphate’ sisan, sisan manpha suaksak dinga hanciam teitei dingin pan la ni.....

Zogam salpha masa Pu Tun Kho Pum luang kiphong


Zogam salpha masa Pu Tun Kho Pum luang kiphong
.........................................................................................
Zogam in suah takna ngah kik a, India, Burma leh Bangladesh aomteng gamkhat in I ki gawmkik theih na ding, a lunggulh leh a inn alo, a u anau nusia a, a nuntakna abei donga na asem Pu. Tun Kho Pum luang kiphong in tuni-in Lamka ah tutpihna kinei cih thukhat kaza hi. A luangaphotna uah a samzang bekh omlai in hankuang bawl in tuatawh innlum kitun cih dankhat ka zakbeh hi. Hici bang thu kazak teh Zomite I ki itzia thupi kasa mahmah hi.
A sih zawh kumtampi paikhin a, keima suahma pekh himah leh gam le minam a it dan, a ki piakkhiat dan leitung beidong in ki gengen ding hi. Zogam galkap masa pen ahih ban uah Zogam suahtak nading in kumpite thau tawh a kap masa pen, a do masa pen uh hiding hi. A mau pawl tulai suahtakna ngen pawlkhatte danin mipi tungah tatsia, that cih bang zanglo uha, a etteh tak,a etteh huai mahmah makai khat ahi hi. Mizote tawh ki pumkhat a, pangkhawm in India kumpi nawkkhawm ding cih aki thukimsa uh himah leh Mizo makai Laldenga in na leh pei in ama khutsungah Pakistan te tawh kizopna direct in omsak nuamin a thah hang, Pakistan kumpi in Pu. Pum Khua Tuan loin bangmah na saipih utlo, thau a kipan van le na amah loin na pialo uh ahih manin Mizote zong lawhcing zotuanlo in dinkhawl mai uh cih theih phial hi. Ahi zongin Zomite tudong ki khawl nailo hi.
Ama lungsim bang napua in unau khat minam khat lungsim na nei uh henla, hong matsak, hong thahsaklo in a thuthu na manglel le uh gamkhat in ki dingkhin khata dingin ka lamen hi. Pu. Tun Kho Pum zong na thu khuallua mahmah, mi na muangbaihlua mahmah hikei leh ka cih hun zong aom zel hi. A sih dan laibu ah kasim kha a, I dipngek hong vut in I khitui luangmai hi. A sih ma-in tawlpi khat gua phan uha tua sungah khum-in, ding lah dingtang theilo, lumlah lumthei taklo in koih uh hi. Hici bang dan pen mihing gen loh ganhing ading in zong baihlo ding hi. A cing' Mizo galkap te'n zong a mawhna uh theilo in tungsiah pan-a, thu hong kipia dandan hi, ci mai uh hi.
Mizo galkap khat in hehpihhuaisa in a lawmte theihloh in va hopih a, Pu aw bang hong ki cih in na um hiam cih adot leh ka si ding hi, ci-in dawngngiau hi. Ann zong a piak uh hangin ne zolo in, apuan lah sia nipnep in gua kiphan sungah laizom melmate hazatna hangin sih ding ngak-in vul ningniang in om hi. Laigelh pa'n aom danteng agen banah zankim zingsanglam nai---------------- pawl in thau hong ging sita aive maw ci-in ka nai ka et leh nai--------------------- leh minutes............ satlian ci-in gelh hi. Tulaitak leh mailam ah gam le minam ading a, a kipiakhia Zogam galkapta dingin Pu. Tun Kho Pum nuntakzia etteh huai-a, ama tungpanin sintheih ding tampi I neihlam hong phawksak mahmah hi.
Aluang kiphot thu tawh kisai a theikha I om leh hong zasakleu cin cih lunggulhna tawh kong gelh hi. Ka theih nop diak ah, aki vuina khawng kuanin hong hilh, ama han or ama luang taktak mah ahi diam, cih leh khangthak Zomita dingin theihhuai tampi omding ahih manin tuate ki hawmsawnle'ng ut hang.
copy/khambawi..zomi daily news..
by/zomi hero pau mung...

Wednesday, June 25, 2014

Kaptel khuasat na




Kaptel khuasat na

1. Thuamthawng in a zi’ tungah khutkhial kha: Gawhpau’ Tapa Thuamthawng in a behte khat zi-in la hi. Tua hun laitak- in a khua sung vuah nungak mel hoih mahmah Thangning a kici khat om hi. Tua Thangning pen Thuamthawng in iplah pian den hi. Tua bang a a iplah pian denna thu a zi in a theih ciangin zan khat a lupna tung vuah ki tawng uh a, a zi in apasal’ tuktum bawh khiatsak hi. Thuamthawng zong heh mahmah a, “Bang hangin ka tuktum hong bawh khatsak na hiam ka that ka mat, ka sim ka tawhna, galmang samang ka sim ka tawhna hi,” ci-in a lukham dokkhia-in a zi  alukhawm tawh a sat leh, alu sat kha ahih manin si hi. (Khanglui lai lukhuam pen meilah cim sitset zol hilhial a kisui a hi hi.) Tua banga azi hong thak khak ciangin, “E, khutkhialhi khong venge,” ci-in zanin tho khia a, a upatpih a meltheih teng samin azan azanin thu kikupna khat hong nei khawm uh hi.
A hih leh hih thu pen ih sungte in hong thei kha along uh kim hetlo ding uh ahih manin ngian khat ih bawl kul ding hi, ci-in hi bangin vaihawm uh hi. Vokno khat go-in khuanawl kenkilah a vok si taksak uh hi. Tua ciangin a sung a pu’ kiangah hih bangin gen uh a, “Tu zanin ka zi tawh kam ka kinial uh leh, ka ciah ding ci-in tai a, kei zong phallo a ka hih manin, delhin ka phak ciangin, ka lehkaih kik leh, utlo a hih manin hih kenah tuakin si hi.” ci-in a sungte khem hi.  Tua bang a cih hangin a sungte in zong umzo taktak lo uh hi. Amah zong kisuangtak a hih manin a sivui ni bangin zong Thuamthawng in atanaute’ kiangah, “Sihthau lawnte in na kam sung vuah thautang muam kawm un, ih sungte heh a hong kap leh ih thuh loh phamawh ding hi,” ci-in gensim hi. Amah zong ui misi sa nekin kisuang den a hih manin, a sungte tawh tutkhawp, khawlkhop nuam sa nawn lo-in, mun dangah ki hem nuam a hih manin, Falam Ukpipa’ tungah Saiha khat tawh, Khuangleng khua asim lai a sal ngaknu a mat nungak mel hoih mahmah Vansiing a kici tawh, Thau lawng 3, Dakbu 1, Khipi gui 3, Zangsial a nungta 2, leh Saiha 3 tawh Falam Ukpi Conbik’ kiangah 1847 kumin Kaptel gam na ngen hi.

2. Ih pute in Kumpi na do: Ih gensa mah bangin Kaptel khua pen Kum 1847 kumin Saizaang panin, Sukte-te Khanthuam’ tupa Thuamthawng in na sat hi. Tua zawh kum 9, 1883 kumin, Maangkaang kumpi in, Khuasak, Thuklai, Vangteh, Saizaang leh Thangkhal, honghal khit ciangin, Thangkhal khua panin Thangpi zuanin ciah kik uh hi. Kum 1884 kum a masa kidona pen Tulsuk No. 1.Stockde hi a, Tua khit ciangin Leisanah kikap leuleu hi. Bang hangin hi bangin ih pute in Kumpi na do uh hiam cih leh, Meite in Tedim gam hong simna sunga ih gensa om bangin pute in Meiteite’ tung panin Thau tawm khat hong ngah uh ciangin, papi te’n ki khuata muan, a cih mah bangun hong kimuang kha uh a, Tua thaute tawh Kumpi hong do sawm uh hi. Tua hun laitak pen Maangkaang kumpi’ hong uk hun laitak a hi hi. Tulsukah gamgi ki bawlin a khang siah teng Kumpi in hong uk a, asak siah teng Khamtung mite, ei leh ei hong ki uk sak hi. Ih pute in Thau tua zah peuh tawh hong kimuangin kumpi hong do sawm tak ciangin, Kumpi in galkap tampi hong kuanto sak a, 1885 kumin Thangdungah Camp hong bawl uh hi. Tua lai-ah Myo-ok khat hong koih to pah hi. Tedim mite in, Kawlpi pan a na nan uh, Phatzaang leh Aicik ciang kikal, Leisan mualdung tengah pangin na kap uh a, kum 2 sung na do zo uh hi. Tua hun laitakin Kamhau si khin hi.
Tua hun laitak in Sihzaang lamte mah na hancianin, Khuasak khua Boo Maangpum’ inn ga vaihawmna-in na zang uh hi. Tua ahih manin, Boo Maangpum’ inn pen Galphuakte’ inn ci-in tu dongin amin na mang nailo hi. Tua khit ciangin 1889 Febuary 4, ni-in Khuasak khua-ah Maangkaangte hong tung uh hi. 1889 March kha sungin Tedim khua hong hal uh hi.  1891 Febuary 11, ni-in Tedim pan kuankhia-in ni 12 ni-in Tonzaang tung uh a, ni 13, zingsang nai 4 hunin Tonzang umcih uh hi. Galkapte in akap gawl ban vuah, anuai a mi om teng manin, Tedim panin Kaleymyo lamah paipih suk uh a,  numei teng Kaleymyo panin ciah kik sakin, pasal teng teng Yangon lamah paipah suk uh hi. Apaipih suk uh mite in:-
  1. Hau Cinkhup   Kamhau Ukpipa          Tonzaang  Sukte
  2. Thang Khaw Hau                                Tonzang   Sukte
  3. Thang Sa Vung                                   Tonzaang  Hatzaw
  4. Gin Za Thang                                      Tonzaang  Hatzaw
  5. Niang Za Vung                                    Tonzaang  Hatzaw
  6. Vung Maang                                       Tonzaang  Hatzaw
  7. Dim Maang                                         Tonzaang  Hatzaw
  8. Zel Cing                                               Tonzaang  Hatzaw
  9. Ciin Huai                                             Tonzaang  Hatzaw
10.  Thang Gen                                          Tonzaang  Hatzaw
11.   Thang Luan  Akhe kaptan uh            Tonzaang  Hatlang

3. Maangkaangte tawh kiciamna bawl: Tua ciangin kum 1889 January 23 ni-in, Thangmualah hong om uh a, Tua lai-ah Phokla kici Maangkaang vuandok khat hong paito-in, Phokla zong Kaptel khua-ah va pai-in Thuamthawng tawh thu kikupna va nei khawm uh hi. Phokla in, “Thuamthawng aw, ko tawh vaihawm khawm ni in, nang pen gungal to-ah vai hawm lian penin hong om in, tu a kipanin kua mah a ki that a kiman om kei ni,” ci-in kilemna bawl uh hi. Tua ciangin Khamtung ngeina bangin thuciamna khat hong nei uh a:-
Gal nei sa nei ih om leh ki huh ni,
Gilkial dangtak ih om leh ki vak ni.
Thu nei la nei ih om leh ki huh ni,
Unau pata khat bang ni.
ci-in kiciamna nei uh hi. Tua ciangin Maangkaang Kumpite in, gungal langsiah ukpi dingin, Thuamthawng ciamteh uh hi. Tua zawh asawt lo-in, Maangkaangte in nasem a aneih uh, Mehthang kici Kawl mi khat Thuamthawng in kaplum hi. Hih thu Kumpi in a theih ciangin, Thuamthawng’ kiangah, “Thuamthawng aw bang hangin hih bangin gamta na hiam ci-in thusitna va nei uh a, Thuamthawng in, “Hihpa pen ki phasak lua mahmah a hih manin, ka sal ka ui hi ci a ka thah mah ahi hi,” a cih ciangin, Maangkaang te in, “Thuamthawng aw na gamtat hoih hetlo hi, mai lamah hih bangin na ta lai ding hiam?” ci-in dong kik a, Thuamthawng in, “topa aw, hoih salo takpi na hih leh, nidang  ciangin hih nawn peuh mah kei ning,” ci-in dawng hi. Tua ciangin, “Tu a na mawhna hong maisak lai ning in, nidang ciangin hih bangin gamta thei nawn lo ding hi teh,” ci hi. Tua ciangin Phokla in zong, “Kisik takpi na hih leh kiciamna thak khat na bawl nuam hiam ?” ci a adot kik ciangin, “Ut mah ing,” ci-in dawng a, kiciamna lianpi bawl dingin Tedimah hong pai uh hi.
“Tua ahih leh, bangci bangin kiciamna bawl leng ut na hiam? Ko, ngeina zang ding maw, Khamtung ngeina zang ding,?” ci-in dong a, “Khamtung ngeina zang leng ut ing,” ci a adawn ciangin, Khamtung ngeina om bangin, sagil tat a kiciamna nei dingin, hong kithawi uh hi. Khamtung ngeina om bangin Tedim khua Vansaang dimah sial khat hong paipih uh a, Phokla in a Pistol tawh tua sial a tal hong kap leh tuk pah hi. Tua banga thau neuno khat tawh sial khat a sihsak zawh lamdang sa mahmah uh hi. Tua ciangin a sialsa huanin a min ciangin asin la uh a, Khamtung ngeina om bangin taiteh kinilhin, a si lakah sialmei diahin, sialmei tawh ki vat uh hi. A masa a a kiciamna sa uh mah bangin sialmei tawh a kivat kawm vua phuisam a aki ciamna uh in hih bang a hi hi.
Tu akipanin luumsan teisan tawh kithat kiman nawnlo ding hi hang,
Simmi malmi’ ta, Maangkaang, Maangvom’ta, a ki that a kiman om
thei nawnlo ding hi hang, Tua bang a aki that, a kiman ih om leh,
Sasin muat, taiteh muatin muat ding hi hang, Ni hong kiat leh a kido,
tui hong to luan leh a kido hi pan bek ding hi hang”.
ci-in 1890 September 1, ni-in Kiciamna hong nei uh hi. Tua ahih manin, 1891 October 12, ni-in, “Khamtung gamah gal bei siang hi,” ci-in Yangon panin News sungah hong tangko khia uh hi. Tua khit akipan Kumpi in zong, Thuamthawng muangin a thu gen khempeuh um pah uh hi. Tua ciangin Kumpite in Thuamthawng gungal langsiah Ciaupi ka-ah, Bapi-ah, Lunglenah, Meitei gamgi dong a uk dingin Thuamthawng kikoih hi, cih thu midangte in a theih ciangun thuamthawng eng mahmah uh a, a haza mahmah zong pawlkhat na om uh hi.
4. Myo-ok Suamna: Khamtung Ukpi a hong om ding, mipil pawl khat in a theih ciangun haza mahmah uh a hih manin, Ukpi a ngah zawh a sawt lo-in Thangkai lam pan mipil thum Kaptel khua-ah va hawh uh a,  hi bangin thu va kuppih uh hi:-
“Pu Thuamthawng aw, tu’n ei. Kumpi tawh kilem khin khong ci leng, gal a bei ding hi ta a, na tapa Paudal in lah gal man nailo, Mi’ thah, mi’ mat gal et bek a om ding, nang’ Ukpi’ ta buang dingin kilawm sa na hiam? Tua a hih manin, na tapa in gal a mat theih nadingin vaihwm theih bangin vaihawm khawm leng hoih ding hi, ci a deihsakna tak tawh hong hawh hi ung. Tu-in Thangpi-ah Myo-okte om a, amaute tam hetlo-in tawm khat bek hi lel uh hi. Va pai-in va thatin a van teng uh va lak sak lel leng, Tedim gamah ei a ahau pen ih suah ding banah galman saman suak ding hi hang,” ci-in va zol thapai uh hi. Tua bangin azolzol uh hangin Thuamthawng in Kumpi tawh a kiciamna uh phawk gige a hih manin utlo hi.
Sau veipi a zolzol khit uh ciangin, a zolte siam lua mahmah uh a hih manin,  hong ut dektak hi. Nisimin zu lehsa  tawh zol den uh a, a tawpna-ah a zi Thangning zong hong thukim hi. Numei in zawh lah neilo ih cih mah bangin, Thuamthawng in zong Kumpi tawh a kiciamna uh mangngilh kha-in, atawpna-ah a nupa-un hong thukim uh hi.
Tua bangin a nupa-un hong thukim uh ciangin, A zolte in zong, ih ngimna tangtung ding hi ci-in tha ngah mahmah uh a, “A hih leh va mawk kuan peuh mah kei ni in, Ih pu ih pate in na khat peuhpeuh a hih ding ciangun, mang ai mah na san khol tangtang uh a hih manun, tu zan ih mang ai san phot dih ni in, ih mang a hoih leh va kuan bek ni, mang hoih ih mat kei leh khawlkik mai ni,” ci-in hong lum uh hi. A zingsang ciangin hong tho uh a, “Tu zan bang mang man nei vua leh, namang uh a hoih na? Ih kuan ngam dia,?” ci-in ki dong uh hi. Khatpa in, “Ke’n mang khat mang khat man takpi ing, khia dih un, Tu zan kamangin, Thangmualpi panin zaangva honpi hong lengto-in, Kaptel khuakhung ciangpi a khup ding ciangin musan hon khat in leh nawh sukkikin mual khum uh hi.” Ci-in a gen ciangin, “Tua bang a hih leh ih ngimna tangtung thei kha ding hi,” ci-in a lawmte’ phuahtawm a hih lamtak theilo-in Thuamthawngte nupa in zong tha hong ngah mahmah uh hi. Tua ciangin a zolte zong ih ngimna tang tung  thei kha ding hi, ci-in tha ngah takin ciah pah vingveng uh hi. Tua ciangin Myo-okpa in bang deih hiam ci-in kansim phot uh a, Saha ka khat deih pen hi cih a thei uh ciangin, Kaptel khua a om Thuamthawng in Sahaka khat nei-in Myo-ok pa pia nuam ing hong hawh hen, ci-in gen sak uh  hi. Myo-ok pa zong gam sung en kawm ding leh Saiha la dingin a galkap 30 tawh Kaptel lam zuan dingin hong kithawi uh hi. Tua bang a apai khiat ma-un Myo-ok pa a zol ding a aki seh, Thuamgo tawh hi bangin thu hong kipia sim uh hi.
Thuklai lam hong tawn unla, Ko Nal mualah napang nung, lampi pen sawl them khat tawh na khak ningniang nung in, tua mun nong tun ciangun tha khatin na mai lam manawhin tai vingveng in,” ci-in thu kipia sim uh hi. Tua ciangin, Thuamthawng, Paudal, Kaituah, Hangthual, Ginthang leh gal hang akisa pasal cingteng 145 tawh va kuanin khuasak khua-ah salam hong en masa uh hi. Thuamthawngte Kaptel panin hong kuan ma-un Kaptel khua-ah sa hong go masa phot uh hi. Myo-okpa zong a galkapte tawh Kaptel lamah zin dingin hong paikhia takpi a, akiciamna ,mun uh hong tun uh ciangin Thuamgo in thautang kuangkhat a puak, a nung lamah khia vat-in tai a, Myo-okpa sakol tung a tuang Thuamthawng in hong kap khia pah lianin, a dangte in zong galkapte nakap pah uh hi. galkap 30 lak panin 10 si pahin 7 liam a, Thuamthawng in Myo-okpa akap khit ciangin Kaituah in Myo-okpa’ lu tannin khat kap lum leuleu a, a thau gel la-in singphung khat bel hi. Galkap hinglaite a kap leh alawmte in a thau na selsimsak sawnsawn a hih manin, pawl khat tai uh a, avekin that khin zolo uh hi. Tua Myo-ok suamna-ah Kaituah in gal 3 that in thau a lak sak tawh kisai-in la khat na phuak hi:-
(a) Ka do khuai bang hang lawmlawm e, ka ngial manin ka tawi lentualah khia’nge,
(b)   Tun aw suihlung na zuang lo aw, namtem ka tawi ka thah lentualah sua’nge, na ci hi.
Bang hangin Kaituah in, hih bangin la na phuak hiam cih leh, galsim dingin hongpai ma-un, hih bangin kiciamna bawl masa uh hi. “Thuamthawng in Myo-okpa hong kap phot ding a, tua khit a om laite in lawng khat tekin ih kap khit phetin, ih namsau ciat dokin thatlum khin ding hi hang, Ih luang kipham ngamlo a ataimang ih om leh, ih zite’ nik kitengsak ni,” ci-in kiciam uh hi. Tua bang hinapi Kaituah lobuang in, namsau tawh a delh ngam omlo uh hi. Kaituah in ama thau zat kimlai lei lakah khia-in, a namsau dokin gal 3 va that hi. Tua ciangin galkapte’ thau lawng 2 laksakin, ama thau a va kankik leh alawmte in na guksak sawnsawn uh ahih manin a thau mukik zo nawnlo hi. Ih zite’ nik kiteng sak ding ci a akiciam uh hangin kimu kik nawnlo uh hi. Zu leh sa a nek lai-un kei a hang pen hi ning, a cih tek uh hangin, a taktakin Kaituah bek in a kiciamna uh a atangtungsak zo suak hi.

5. Myo-ok suam teng Kumpi’n man: Myo-ok suam zawh a kumkik 1893 January 10 ni-in, Maangkaang galkap Muslim galkapte Kaptel sim dingin hong kuanto uh hi. Gun pen ki ngap zo nailo a hih manin, Sihzaangte’ gam Kuivum kici mual dawnah giahphual satin guntui la tawh pua uh hi. Saizaang gam leh Phaileeng gama om guate, phongin bawl uh a, tua ciangin Kaptel hong galkah zo uh hi. Hih thu Kaptel in a zak ciangin, natai kek uh a, Galkapte in a khua uh hong ten den pah uh hi. Galkap maangpa in, “ Thuamthawng aw, hong ki-ap lel in hong that hong manlo ding hi ung, nongki-ap nop kei leh, na omomna hong delhin kong sulzuih ding uh a, kong bawl theih bangin hong bawl ding uh hi,”ci-in zol uh hi. Kaptel pawl khatte in gal gukin mun tuamtuamah a thah uh hangin, thusim lo-in Thuamthawngte pata mat ding tum cinten uh hi.
Gam sungah kha 10 sung bang ding hong om khit uh ciangin, inn a om a sanggamte in,  “Hong ciah mai un, Kumpi zong a hehna dam ta buang ding a hih manin, zu leh sa zong nuamtakin ki ne theilo hi.”Ci-in sam uh hi. Tua ciangin amau zong ciah pahin khua atun uh ciangin gal ai-in sa ai-in a om laitakun, amau a haza pawlte in, Kumpite’ kiangah va puak pah vingveng uh a, “Tu-in man nuam a na zonzonte uh khua-ah hong ciah kikin zu leh sa ne-in nuam takin om uh hi. Na mat nop vua leh hong pai ta un,” ci-in va hilh sim uh hi. Tua ciangin Kumpite zong paipah vingvengin, 1893 October kha-in Thuamthawng, Paudal, Kaituah, Benate manin Kawl lamah ciah pih suk pah uh hi. Paudal zong amat taktak hilo napi a nu in, “Paudal, nang, napa’ sihna mun ding thei kei lawmlawm lecin zi zong nei ngam ding na hiam?” a cih ciangin a zui a hi hi. Khuasak khua Khaikam zong Kumpi in ummawh a hih manin, a khua sung vuah om ngam lo-in, a khua panin taikhia a, Sialthawtawte’ khawtaw Voktaang sak suang ken kawl in a umcihna munah bu-in tu dongin Khaikam an huanna thuk zong om lai, kici hi. Amah pen galhang khat ahi hi. Tua khit ciangin Kumpite in hong uk paisuak hi.
Kawlpi a tun suk uh ciangin, a gal thatte’ zite in a velh theih nadingun Kumpi’ tungah ngen uh a, Kumpite in pia lo uh hi. Phim beek tawh hong dawtsak un ci-in ngen teitei uh a, tua ciangin phim tawh dawt khuan pia uh hi. Nupite zong heh thei mahmah a hih manun phim tawh dawt cihtakin dawt gawp uh hi. Amau zong nasa-in a kol uh tawh kitom uh a, “Hong hi cih bawl kei un, na paalte uh khenzu, khensa a ka nek ding uh,” ci-in hanla sa-in min sial uh hi. Tua bang a akampaute uh Kumpi in a theih ciangin Mawlaih-ah puak suk leuleu uh hi.

6. Thuamthawngte pata’ sihna: Kaituah kum 6 sung Thongah a om khit ciangin hong ciahto kik a, Kaituah’ genna-ah:-
“Hong paipih suk vingvengin Adaman tuikulhah hongpuak uh hi. Tua mun pen khua khat hi a, zi nei nuamte in zong nei thei uh hi. Thuamthawngte pata a ci uh hong na-in Uisa duh ung a cih uh ciangin, gawh sakin tua uisa ne khial hi ding uh hiam, gilsan vei-in hong si uh hi.” ci-in gen hi. Tua ahih manin Thuamthawng in, ta, Dotual, Paumaang, Cinmaang, leh tanumei Ngul Khawhau, Hehcing, leh a zi Thangning nusia-in si hi. Tua bangin Thuamthawngte pata hong sih uh ciangin, Kaituah in, “Kumpi tawh tuisia ne a kiciamna om hi ven maw, en ih thuciamna palsat ih hih manin ih si mah kei diam,” ci-in hi bangin la na phuak hi.
(a) Lunmaang tawh tongciam hang aw e, damtui luang tong ciam hang e,
(b) Damtui luang tong ciam hang aw e, sun ni tualkiat ciam hange,
(a) Gil bawhal tuam a khum bang, dotan tuam a khum aw e,
(b) Pupa’ theihloh thangvan siakah zangpeh sik henkol khai inge,
Thong sungah hih la gel phuakin, kum 7 degree kipia hinapi, Thuamthawngte pata hong sih uh ciangin, kum 1 dawhsakin, kum 6 sung thongah khum uh hi.
Thong sung panin amah bek suakta a hong ciah toh ciangin, Thuamthawng’ sanggamte hehin thangpai uh a, Kaptel khua-ah a ten theih loh nadingin vaihawm uh hi. Kaituah a khemna-in, “Ma Gal Kaituah’ lo zaang Panghawk zaangah teng ni,” ci-in vaihawm khem uh a, Kaituah zong a khuapihte’ khemna theilo-in, Ei’ mun ei’ gamah tua bangin mi teng ding a hih leh en, ahoih na mun pen beek tel leng hoihlo ding a hiam, ci-in inn mun zik pahin azawh ciangin a inn kituah hi. A inn alam khit dikdek ciangin a khuapihte in tai nawn dah ni, ci-in khawl kik uh hi. Tua banga a khawl ciangun akhuapihte in amah a hawlkhiat nopna ahih lam thei a, thangpai mahmah a hih manin, a tu a ta, a sung apu, aphung anamte tawh ki nilkhia hithetin, 1909 kumin, ZAMPI khua hong sat hi.[1]

[1] Sukte Khang Tangthu
Cimnuai Magazine. 1964-No.17 (Ngullang’ genna)
Pu. Phaiza khua Pu. Khualsuan, Pa. Khai Khanthang’ genna pan kila hi.
Collection by Rev Thang Siam Lian

KAPTEEL KHUASAATNA TAANGTHU.



KAPTEEL KHUASAATNA TAANGTHU.


Khuamin leh khuamun.

1867-kumin Pu Thuam Thawng in mi-30 tawh Kapteel khua saat hi. Tua munah Kapteel a kici mikhat teeng khin hi. Tua ahih ciangin " Kapteel khua cipah ni," ci-in thukim uh hi. Khuathak saat ding pen Pu Thual Tun in awilo ahihciangin, lakhat tawh Pu Thuam Thawng nakha hi.a. Limbelh in mabang pan e vangkhua khon e, Saitui vangkhua lailen ding ka-awilo e.b. Ningzu aisa siah bang niang naphung lai-ah solsa deihluat hawm ih taan kha ding hi e..Pu Thuam Thawng lungkimzo tuanlo ahihmanin gungaal nitumnalam veel sak hi. "Mual in um aa gaaldai hoih hi. A gam zong sabenna dingin hoih hi" acih ciangin Pu Thuam Thawng thukimin gamsaat uh hi.Kapteel pen Dawi maw, mihing maw???Hihmun aa teengpa in, "Kapteel hing," ci-in, hualsing golpipi hualvanvan hi, ci-in kigen hi. Kapteel in lovaat thacial a, a nu kiangah, " Taangngaan beelsagih nahuan inla, zu beelsagih naluup in, " ci hi. A ciah ciangin amahguakin hong tungaa, " nalawmte ee" acih ciangin, " kacih bangin ankuang sagih leh meh kuangsagih lui in," acih ciangin tua bangin hih hi. Annete a kimuhloh hangin an kinegai hi. Kapteel in Pawlhpii a kici gamkuampi khat nikhat sungin zomai lel hi.Kapteel sihna.Tua laitakin Suangpheigam kiiltungzaang khat om hi. Bualtung kici hi. Tua laiah minam tuamkhat teeng hi. Kulh tawh ki-um ahih ciangin kuamah a simzo omlo hi. Kapteel a kicipa in, " ken simzo ning" ci-in a sim dingin kuan hi. Kulhpua panin a ngiim bek zong, laulua in puukzaizai hi, ci uh hi. Mitampi a thah khit ciangin, kulhsung aate luhkhia dingin, zusa-in kibawl a, kulhvangah lut hi. Kulhvangah a lut ciangin vaithaangah awkin si hi. Hilai-ah Kapteel a kicipa taangthu bei hi. Amah pen Dawilawmnei bek hilo-in dawi hidingin ki um hi. Bang hang hiam cihleh mihing kimlai zusa suak thei ahihmanin.Taanglai-in taangthu tuamtuamte ah Dawinumei a tenpih zong om hi, ci-in kigen hi. Piangthei takpi ding hi. Taangngaan beelsagih leh zu beelsagih gai hi. Nikhat sungin Pawlhpii gamkuam khat vaatzo hi. HUalsing luangte adeihdeihin hualzo hi. Leitung aa mihaatpente kicial leh zong mi-10 inzong taangngaan beelkhat gaizo nailo kha ding hi.Kapteelgam kingahna.Kapteelgam pen Falam khua Pu Con Bik gam ahi hi. Pu Con Bik kiangah siah kipia peuhleh khua kisaat thei ci ahih ciangin, Taangpuate Pu En Ngaih in Suangzaang Hausapa, Gualnamte ahi, Pu Zil KIl kamphenin la a, gamngen dingin pai uh hi. Pu Con Bik in sial 120 nangen hi. Behiangkum simin sial zabo khatta siah piak dingin thukim uh hi.Tua laitakin Pu Thuam Thawng in Khuangleeng Hausapa tanu sal-a amat Vanchingi a keplaitak ahi hi. Khuangleeng Hausapa in hihthu a theih ciangin Pu Con Bik kiang napai a, " hong matsak katanu Vanchingi nakal hamtang in," ci hi. Kapteelgam leina lakah Vanchingi kipiakhia hi. Vanchingi pen sial-100 taangin sang a, hih a nuai aa teng pen sial-20 tangin saang hi.Sial-100 ... ... ... ... VanChingi.Sial-20 ... ... ... ... Saiha kopkhat.Zangsial suan sialkhat.Thau lawngkhat.Zam khat leh daakbukhat.Sialkhat.Kapteelgam dingaa kipia.Nisuahna lamah meiteigun dung.* Saklamah Musil mualdung.* Nutumna lamah Innbuuk leh Lennupa.* Khanglamah Lualui paisuk gunsun dongin napia hi.A ciah ciangin Sialtei khat leh Thallupdak kici daktal khat puasak hi. Launa naneih uleh patauko nadingin daktal tum un, ci-in vaikhak hi.Vanchingi a ngahna.Saizaang ah Pu Thuam Thawng a khanlaitakin a salkhawi Vaipheite taisuah a, Khuangleeng dongin vakan hi. " Thuam Thawng aw, nasaltaai kan aa nong pai namaizum lo hiam? Khuasilgam Leisante Hau Pum kathah nathei hiam, " cihleh minsialin kogawp hi. " Tuate nathah takpi mah hiam" acih ciangin, " that mah ingh." cikik hi.Tua khit ciangin, Pu Thuam Thawng in, " Hing kha kabeisak diam? Dai veel un," ci-in sawl hi. Daiveelte hong ciah ciangin galsim dingin kuankik uh hi. Hausapa tanu Vanchingi man a, hong ciah uh hi.Pu Con Bik tungah sutpom.Kapteel lungnuam mahmah aa omlaitakin kilemlohna hong piang a, mikhat in gaal vala hi. Tua laitakin Kapteel khua-ah kulhpi thum om hi. Khuamun sungah Haat Langte Pu Gen Sut kulh, khualai-ah Sukte Pu Thuam Thawng kulh, a niamlah Gualnamte Pu Vum Khup kulh kici hi. Khualulam Sihsiipveeng phei teng ah Vaipheeite inn-60 teeng hi. Hualngo-gaal ci-in hong sim a, mi-59 si hi. Tampi hingmat uh hi. Gaal lapa in innpi saksiah bek simin sawl hi. Tua mah bangin innpi saksiah bek sim uh hi. Tua gaallapa taangthu hibang ahi hi. Logam ciing-3 deih a, Pu Thuam Thawng in tanzo kei niteh, Gen Suut in tan hen, a cih ciangin Gen Suut in tan hi. Tua teng lungkim lo-in galla ahi hi. Hausa upa theihloh-in zankhatthu in nataimang uh hi. Hibangin gaallauna hong tam ciangin, Pu Thuam Thawng in Suutpom dingin, Songpuutte Pu Neek Lut leh Kamphen dingin Simzaangkhua Kip Thuam te Pu Con Bik kiangah paisak hi. A paite-nih tungah Pu Con Bik in thupha tampi napia hi.Amaute hong ciahkik ciangin Kapteel khua hong simlai a, a hingmat a sanggamte uh Seipi khua ah om ahihmanin, Seipi hong baang uh hi. Seipi Hausapa Dal Chung Nung in natawng gawp a, " ih gaalte hong pai hi," ci-in man a, taangcilciangin khuh uh a, a tungah aakngawngsi taakhin a zun uh peekin khum uh hi. Seipi pan hong ciah u ciangin, amau inn tunglo-in Pu Thuam Thawng inn tungmasa hi. A thu khempeuh a gen ciangin Pu Thuam Thawng in aakluisan khattawh lingaat hi.Seipi ah bumtuak ahih ciangin Pu Gim Thang lungkimlo-in sialzabo khattawh sialsung-aih sak a, hinglapna bawl uh hi. A hinglapni taangsuah nitaak ciangin , bikhalaap a suah phetin lakhat tawh hong pusuak hi.a. Mun-inn ngaihman sawnte ngaihman dota kankong hong ing e.b. Ningzu aisa buan bang niang e, lawhciang khuklu in nei ing e, hente sang lah thang zawng e.Sutpom hong tunzawh kha-7 a cin ciangin Pu Neek Lut si hi. Sutpom dingaa a sawllai-in, " na sihleh sialpi khat tawh hong gui ning," ci-in kamciam pia hi. Sialpi sangin Taamcip leitang deihzaw ahih ciangin, tudongmah in a taten neilai uh hi.Myo-uk suam.Kapteel khua pen 1867 kumin kisaat hi. 1880 kumin Mang Cin tapa Am Thang in Nuamkhua saat hi. Tu-in Muizawl kici hi. Pu Thuam Thawng sanggamnu Zaang Ciin zong Muizawl ah teeng hi. 1888 kumin mikaangte hong khang a, Tulsuk panin Phatzaang hong nawkto-in Leisan ah Thaang ah kido uh hi. January 23, 1889 kumin Gen. Founce leh Major Raikes makai a, galkap honkhat tawh Thuamvum ah giahphual saat uh hi. Tua kum February kha ni-4 ni-in Khuasak la hi. Ni-13 ni ciangin Buanman, Thuklai, Saizaang la a, Meiteigun nisuahna lam khempeuh Mikaangte khutsung tung khin hi.Meitei gungal nitumnalam nawt dingin kipan uh hi. Tuahun in Khamtunggam ah inn-100 a pha khua tawm mahmah lai hi. Kapteel khua inn-300 mpha khin hi. Kulpi zong thum om hi. Mikaang kumpite pen Kapteel innpipa Pu Thuam Thawng tawh kilemna bawlin sialmei-in kivaat uh hi. Thukimna kamciam bawl ahi hi. Kapteel ah Mikaangten zumphut dingaa Pu Thuam Thawng in a ngeina bangin siahkai dingin thukim uh hi.Pu Thuam Thawng zi pen Sihzangmi Khua Vung ahi hi. Tanih aneih khit ciangin Thang Ning in heek hi. Khua Vung in atheih ciangin hehlua a, a tanihte tawh kentuakin kisihbawl uh hi. Hihthu tawh kisai Sihzangte in nasa mahmah uh hi.Gungal Kapteel khua ah Myo-ukzum koih ding cihthu leh Pu Thuam Thawng in siahkai ding cihthu, mikaang kumpi tawh kithukimna a zak ciangin Sihzanglamte patau uh hi. Tua bang hi thong leh Kapteel kizo nawnlo ding hi, ci-in hih geelna buaisak ding ngaihsun uh hi. Tua laitakin kamphenpa pen Sihzangte Khai am ahi hi.Mikaang kumpite leh Pu Thuam Thawng sutuah dingin kamphenpa vapai hi. " Kumpite in nang lianpen ding hong cihpen hong khemna ahi hi, um ken" ci hi. Nangzaa suankhia dinga Myo-uk hong koih ding hizaw hi. Nata Pau Dal in gaal mannailo hilo hiam, lampi ah nasuaam lecin galman hipah ding hiteh," ci hi. " Pu Thuam Thawng in, " Mikaang kumpi tawh kiciamna nei khinzo ing," ci-in nial hi. Thang Niing in kamphenpa thugen um mahmah a, " Pau Dal gaalmat nang hihthulo a dang om kei, " ci-in a pasal nakpi-in tawsawn hi. A zi'n phuphu ahihmanin a sawt ciangin lungkimlo pipi-in mang hi. Pu Thuam Thawng a kuan khiatni zingsangin, Thang Niing in aniik ciangdawnah pei a, " Na Pu uh gaalsim dingin kuankhia hi,a zui ngamlo ten kaniik teng un," ci-in kiko hi.Pu Thuam Thawng a zawh khit ciangin kamphenpa Kawlpi zumah taisuk a, Myo-ukpa kiangah, " Thuam Thawng in saiha leh cinghpi kingo hong pia nuam hi, hong lahen," ci hi, acih ciangin, Myo-ukpa lungdam mahmah a, lungdam thuhna dingin dangka Ks 3000/- puato pah hi.October8, 1892 ni-in Myo-uk dingin Rakhine te U Tun Win paisak hi. Kamphen dingin Aung Kyi leh nungzui-28 hong tonpih hi. Sihzaang Khup Pau leh a tapa Khai Kam in Myo-ukpa sakolkhau kaihsak a, hong mapi uh hi. Pu Thuam Thawng leh a tapa Pau Dal leh Kapteel pan pasal thahaat teng tawh Thuklai leh Pumva kikaal Suangvum or Naalmual ah napang uh hi. A kiciamnamun a tun ciangin Khai Kam in dangka-kuang khelin aman pua a, " Kanungsiah teng vawt ta vo," ci-in dangka kuang tawh taai hi. Pau Dal in Myo-ukpa kaptuukin a nagawngtan pah hi.Mikaang kumpite hongpai a, Kapteel khua haal hi. Pu Thuam Thawng te pata manin thong ah khum uh hi. 1893 kumin Pu Thuam Thawng si hi. 1894 kumin a tapa Pau Dal sileuleu hi. Kawl kumpite maivilna dingin mikaaang kado ci-in taangthu tuamtuam tampi a kigelh hangin mikaang kumpi ngawng tanngam pen Khamtungah Pu Thuam Thawngte pata bek om hi. Khai Kamte pata in dangkabawm tuah uh a, mikaang dolo uh hi. Hampha bilbel suak hi. Pu Thuam Thawng in laphuak a,a. Thahtheih kathah thahmawh kathah thahminthang bel kei hing e.b. Tuanglam lai-ah a lian bel zong taang in siam bang meet ing e..Khamtung khuasaat dan leh thupiang tuamtuam sut leng a zaknop tampi omlai ding hi. Kei ciamtehna bangin kicinglopi-in hiteng hong suaksak kahi hi.

Kapteel leh A Gam Leitang (Madawk)



(1)KAPTEEL’ TANGTHU ATOM

Kaptel khua in Meitei gungal nitumna lamah khuapi lian khat hi a, kumpi in zong 1966 kum in Sub-Township zum koih in khuapi khat a, a kiciamteh khua ahi hi.Hun masa lai-in Vaiphei minamte na teeng masa uh a, Meh ui nu khua na kici hi. Hih minamte sawtpi a teen khit uhteh Meitei gam lamah na lal uh hi.Hih mite a taai zawh uh kum tapi khit ciangin Valte minam na teeng leuleu uh a, tua minamte lakah Kap Teel kici min nei mi khat nan a om hi. Tua pa in Hual singluang gol pipi lik vanvan a, “Kap Teel hi’ng ei, nang hualtum liangluang” ci-in min sial hi kici hi.Tua Kap Teel in lo vat dingin kuan a, a nu kiangah “Tang ngan 7 na huan inla, zu bel 7 na lup in” ci-in vaikhak hi. Lo vai a ciah ciangin a mah guak ciah a hih manin a nu in “Na lawmte ee” a cih leh “Ka gen bangin hih in” a ci hi. A nu in ankuang 7 lui in zu bel 7 a lup hi. Anne zudawn kimu lo in a zu teng peng gai-in a anlui teng ki ne gai hi.Tua ni in Kap Teel in gamkuampi khat vat khin in tu ni dong iubn tualai mun pen Sing polo in pawl suak a, Pawlzaang kici hi.(2)KAP TEEL’ SIHNATua hun laitak in Kilzang Bualtung a kici cihna Suangphei gamah minam khat teeng uha, kulhpi tawh a khua uh um ahih manin khua mah’n sim zolo uh hi.Kap Teel in “Ke’n sim zo ning” ci in kulh pua panin thal tawh a ngim bek nagnawn kulhtung pan mi kiasuk zaizai in tampi tak si uh hi. Kulh sungah a omlai te sim ding in ki pan a, Kap Teel in ai nei ahih manin zusa bangin ki bawl ziau a, kulh vangah a lut leh tua kulh vangah vaithang na kisiah ahih manin tuang thang ah Kap Teel awk in a si hi.Hih nun khit ciangin a suan a muan pen uh sita ahih manin a suan a khak abeh a phung teng uh Meitei gam Manipur gam lamah na lal leuleu uh a, Kapteel khua mun ki lawi leuleu hi.(3)Kapteel Khua Sat Kikna Thu Pu Thuam Thawng(Sukte) in vai tuamtuam hangin Saizang khua nusiat sawm in Thangkai gam Mualnuam khua sat sawmin ensak hi.Pu Tual Tun in awilo a hih manin anuai a la tawh na nakho hi.(a) Lun belh in ma bang pan ee vangkhua khon ee. Saitui vangkhua laileng din ka awi lo ee.(b) Ningzu aisa siah bang niang nap hung lai ah solkha deihluat hawm i tan kha ding hi ee…cih latawh na na kho hi .Pu Thuam Thawng lungkim zo tuanlo ahih manin gungal nitumna lam velsak lueleu a, gam velte in miual in um in galdai hoih a, sabetna dingin zong a gam hoih hi a cih ciangin Pu Thuam Thawng lungkim in khua sat ding hong vaihawm hi. 1867 kumin Saizang khua panin Pu Thuam Thawng makai in beh 17 sung pan mimal (30) tawh Kapteel khua hong sat uh hi. Hih a satna khua min ding hong kikum uh a, khuasatna munah a teeng nunung pen pa in Kap Teel hi’ng ci ahih manin “Kapteel” khua ci ni, ci in khua min na kipsak uh hi. Tu ni dongin Kapteel khua kipin Pasian in thupha pia a mi tul thumval om in inn zanga val leh mipil misiam tampite piankhiatna Topa’n hong suak sak ina nungta Pasian a kibiakna khuapi in Topa’n hong koih hi.(4) Kapteel Khuasat Pupi Teng
No.MinBeh Min
1Pu Thuam ThawngSukte
2Pu Khaw Za TuangSukte
3Pu Tuang NgamPhiamphu
4Pu Ngak ThangSongput
5Pu Khan TunSongput
6Pu Zuan NengSongput
7Pu Thang KhualSongput
8Pu Neek LutSongput
9Pu Luan KhaiSongput
10Pu Thuk NgaihSongput
11Pu Khat PauThatmun
12Pu Tan NgaihTunglut
13Pu Hen SutTunglut
14Pu Kai TuahZahlangh
15Pu Thang KhupZahlangh
16Pu Son GenZuisang
17Pu En NgaihKop Sam
18Pu Be DokVunglu
19Pu Thang NgulHatlangh
20Pu Gen SutHatlangh
21Pu Lun GenHatzaw
22Pu Gah PhawngBuansing
23Pu Suah AwnBuansing
24Pu Vum KhupGualnam
25Pu Vum AwnGualnam
26Pu Neek TelNgaihte
27Pu Tual PhungMalneu
28Pu Gen SongMalneu
29Pu Pau LaiHalkik
30Pu Tawng Pi ThangKhumciang

(5) Kapteel Gam Ngahna Thu AtomKapteel gamin Falam gam uk Pu Con Bik ukna sunga om gam ahi hi. Kum simin Falam ukpi pa tungah ngeina bangin siahpia peuh leh khua kisat thei cih thu o m ahih manin gam ngen dingin Tangpua beh Pu En Ngaih leh a ki thuahpih dingin Mualbem gam Suangzang khua mi Pu Zul Kil hausa gual kicial in Kapteel khua sat theih na’ng palai dingin Saizang khua pan ki pai sak hi.Falam ukpi Pu Con Bik in Kapteel gam leina dingin sial(120) leh bekhiang kum sim kumthum hal in sial zabo khat ta tawh siah piak dingin thu na pia hi. Hih hun sungin Pu Thuam Thawng in Khuangleng hausapa tanu Van Sangii galmat a kep laitak ahi hi.(6) Van Sangii Ngahna ThuSaizang khua ah Pu Gawh Pau a maan laitakin Khuangleng tawh gal kido tawntung uh hi.Hih hunin Khuangleng khua ah Hausa Thang Hul maang a, PuGawh Pau leh Pu Thang Hul te in vok go in kilemna na bawl ngei uh hi.Hun sawtpi khit ciangin Saizang khua ah Pu Thuam Thawng hong liat ciangin a sal khawi Vaiphei te taisuah in Khuangleng dong a va delh hi. Hih hun ciangin Khuangleng ah hausapa Than Sanga ahi nong pain a mai zumlo hiam Khuachil gam Leisan a, Hau Pum ka thah na thei hiam? Taanglai a, Sut Hauk a thah theilo na hiam ci-in ko gawp hi. Pu Thuam Thawng in hih thu a zak ciangin “Leisan a, Hau Pum that taktak nang na hiam” ci-in a dot phatphat ciangin, “Ka hi hi” ci in dawng hi. Pu Thuam Thawng in tungkha bei sak kei ni tangval dai vel un ci in a galhang tangval te galdai vel sak hi.Sut Hau pen (Malneu beh) Thang Za Kai pute hi a, Hau Pum pen Tonzang hausapa ahi hi. Galdai a vel sak khitteh hong ciah suk a, galhang teng Tonzang khua, Mualbem khuate ko in simto kik pah uh hi. Khuangleng hausapa tanu Van Sangii Dimlo khua, Naulak beh Sing Tawng in a hingin man a, Pu Thuam Thawng in sal in khawi hi. Khuangleng hausapa in Pu Thuam Thawng kiangah a tanu Rs. 3000 tawh tat dingin ngen a, phallo hi.Thuam Thawng in Falam gam ukpipa kiangah gam ngen cih a zak ciangin Khuangleng hausapa Con Bik kiangah na hawha, Kapteel gam leina dingin Pu Con Bik in Van Sangii a na kalh hamtang na ding leh Pu Con Bik tungah Rs. 3000/- tawh a tatkik na ding thu a va gen ciangin, Falam ukpipa Pu Con Bik in Kapteel gam leina dingin Van Sangii na kalh pah hi.Teltui Zingsol, Compiled by Teltui Von; 2008, P. 7-10

Cidam na mah thupi



Mi cidam i cih tak ciangin taksa lam leh lungsim lam cidam tuak genna ahi hi.Taksa lam damna bek pen cidam cih hilh cian na dingin kicing zo lo hi.Lungsim leh pumpi a dam khawm kuul hi.lungsim lam dam lohna a nei te pen a meel pan mah mah un zong ki thei thei in, maitai ngei lo in, nuih ding zong haksa sa uh hi.

Cidamna pen manpha mah mahin, suma lei theih zong hi lo hi.Lei theih hi zen leh tawm san man lo dinga, a leizo tam lo kha ding hi.Leitung buppi i nei phial zongin i cidam keiin, zawngkhal den kei mawk leeng a nawpna bangmah awm tuan lo ding hi.Cidam leh cidam loh a nawpna kikhai mah mah mawk hi.Cidam kei leng ngaihsutna hoih tak i nei kha phial zongin km zang khe thei lo hi.I dam loh tak ciangin cidam a nop lam leh a man phat lam ki tel thei pan se hi.

Cidamna manpha mah mah ahih manin bangci leng cidam thei ding cih i kan zek ki tangsam hi.Cidamna dinga hoih khat peuh peuh i theih lehtua te zuih pah theih ding hoih hi.Zu leh tep le muamte cidam nangin hoihlo cih i theih leh zanglo ngam pah ding.

Tuhun ciang cidamna lama nasem Health Department te kiang pan kidalna a tuam tuam kingah thei zel hi.Hi te zong lunghihmawha i neih ding thupi mah mah hi.Nat khit cianga ki khawi sangin nat loh naga ki dal pen pil van huai zaw hi.Laibu, T.V etc pan cidam na lam tawh ki sai thu tampi i thei thei hi.Hi te pen sin pah leh zuih pah ding hoih hi.

I cidam theih nangin zuih ding a tuam tuam awm kha ding hi.Pumpi sianthona, kimawlna,neek leh dawn hoih, ihmut kham cih khong leh lungnawp khong thupi mah mah hi.Cidam masa lim lim phot leng i ki tangsapna dang te ki ngaihsun in, ki sem thei lel hi.Cidamna pen hinna zomah thupi pen ding hi.

Kuama theihkhakpihloh leh a kigenkhia ngeilo Zosuante Kigawmkhop kiknading ZRO/ZORO/ZNC maalak kipatnathu


Kuama theihkhakpihloh leh a kigenkhia ngeilo Zosuante Kigawmkhop kiknading ZRO/ZORO/ZNC maalak kipatnathu




Zomi te’n Gam leh Minamvai ah maa i panna khangtampi hongpai khinta mah leh tuni- dongin ki picin zonai lo cih mikim in i theih hi aa, picinthei mahmah lo i hihteh khawlsan phawtmai ni cihtheih ding zong hi tuanlo hi.

          Hih Gam leh Minamvai i genciangin, Zomite'n i phawktawntung ding kisam kasak mahmah thukhat om aa, tuain ”i gam leh i minam ading nasemni i cih ciangin, a picinzo pah ding dinmun ah i om mana i sepding hi masa lo in, i seploh phamawh leh a kul a ki tangsam thu hi cih i theihcian mana i sep ding hizaw hi” cih thu ahi hi.
          Banghang hiam cihleh, 1980 kimpan kipan-in Zogam leh Zomite dinmun ka mimal lunghimawhna tawh hihtheih khawmkhawmin ka kalsuan nate ah, ”a picingding dinmun ah a om leh ki seppih panding hi” cih kazak tampen ahihi. Ka neulai ka Pu. Tun Khai in amau hun (Galpi masa lai) nasepna maalak ziate hong hilhte mangngilh theilo ka hih manin, Kawl ukna gam sunga om Burma Chin state sungpan Pu. Thual Zen hunlai-a minam nasem Zomi ka muhtheih sunte leh kumpi sunga nasem lai i ulian pawlkhatte (a min gelh dahni, tampi-in hong nusia khin uh), Mivom ukna India Mizo gama i sanggam Mizo makai lamte leh pau tuamdeuh a nazang Paihte,  Marte, Laite leh Bangladesh gama om Bawm leh Pang te ii ngaihsutna leh dinmun, ngeina, tangthu, thuciinte akipan gam leh minam vai-ah a na kalsuanna sate uh, mailam kalsuan nadinga a lungngulhna uh leh tupna omlaite cihbang thute theihnopna tawhin ka hihtheih tantan-in holimpihna ka neithei zel hi. Zosuante kigawmkhop ding lungngulh thei mahmah tek uhhi cih ka muhna ahihi. 
          Ei kamphen kullo pau kibang Zomite ii kammal zat tangzang ”hong semsem phot leha picing ding dinmun hongtun leh tunloh enphot leng ai ve” cih atamzaw ngaihsutna lungsim leh kammalin, tuni dongmahin gam leh minam thu-ah midangte nungdelh kulding bangdan khatin hong omsak ahi tammaw? cih ngaihsutna hong neisakkha tawntung hi.
          Hun paisa-a Gam leh Minam ading maalaknasa tuamtuamte i etkik ciangin, thukhat peuhpeuh ei Zomite sungpan hong kipan masa danin na om tawntung hi napi-in, a taka sepkhiatna hun hongtun ciangin ki nunung tawntung danin ki muthei hi. Minam suahtak nadingin Mikangte honglut hun, Mikangte khutsung pan Independence movement asem SIA te hun, Thuhoih Vaihawm Pawlte hun, Kawlgam Indiagam suahtakna lak hun, tua khit Col. Son Khaw Pau, Pu.Thual Zen, Pu.Tun Kho Pum te makaihna tawh nasep hunte ah, Zogam sak leh khang sim leh mal pan gam leh minam movement i neihkhitsa khempeuh ah ki madawk tawntung hi cih kei muhna ahi hi.
          Zomi Zosuante sungah, i kampau i omna mun-leh-mualte tawmtek kilamdanna i neih hangin, minam khat sisan khat suankhat i hihna a pulaklo leh thuciin-a neilo ki omlohi. Tang Ho leh Lian Do te unau taangthu thuciin a neilo ki omlo hi. Lihli taangthu thuciin a neilo ki omlo hi. Savun lai mansuahthu thuciin a neilo ki omlo hi. Ka Pu.Tun Khai-in a damlai hong hilhna ah, Piantit pai hongciah khit asawt lo-in Suangpi khua pan Tonphai- Tonsim (Champhai khua) ah kumkhat a omkhit ciangin gamneem zaw Assam gamah kum (3) sungkhawng tanaute mahtawh a na tenkhop uh thute, cidam kisa lo ahih manin Kawlgam ciahkik-in Thangkaaigam Tampi khua asat uh thute, tua-ah mimza taangza nei-a zunungin taangza ai-in a ton thute, cidam thei kisalo ahih manin Suangpi khua ah, a na ciahkik thute, Kawlzang zuandingin Phai khua, a na lutthute, a kipan i pu i pate tenna gam vive mah ahih thute ka tunna munte ah, ka genpih ciangin hong na tanau bawlthei mahmah uhhi.  
          Zomite sungpan hunkhat lai-in Zo Khan Khual cih hongthang vangvang pen, Zomi min tawh gam leh minam adingin bangteng vaihawmna nei, bangci pankhop theihding cih mikim ngaihsutna ah, a kineih laitakin, Pu Vungh Khaw Zam-L(Ngaizawl-Tonsim Civil-SDO zum lai-atpi) hong vaihawmpihna tawhin, Pu.Thang Khan Gin Ngaihte tawh nitak khatsung kiholimna kanei kha uhhi. India uksung Lamka ah pai-a, Pu.Go Gin, Pu.Lal Neih Thang, Pu.Thang Khan Gin, Pu.Neh Khaw Zang,…..te makaih ZNC tawh 1985-86 kumthak kiim-a kimuh dingin ki thukimna kanei uhhi. Kei tawh ka kiho ma-un zong Dr. Dal Lian tawh a kiholim ngeikhit uh thuzong honghilh hi. Zomi a minpiang minam khempeuh i kigawm kikna ding Zomi Re-unification maalak kipankhawm leng cihthu ahihi.
          Tua kihona dungzui-in, Zomi Zosuan-a minpiang minam khempeuhin taangthu a i neihkhop Lihli tui la-in, Zomi khempeuh kigawmkhop kikna taangkona neih kipat hi-aa, Manipur gam Singat khua pan Pu.Lalchawnkim, Mizogam Ngur khua pan Pu.Kam Khan Thang leh Kawl uksung Zogam Suangpi khuapan keimah Pu.Thang Khan Thawn tawh Lihtuilii-phualah kumtawp sangkong khak sungin ka va kuankhia uhhi. Lihtuilii phual ah anhuan in ka nekkhit uh ciangin naikal khatsung khuaimeivak de-in khukdin sa-in, ”Zomi a hong piangsak Vanpi Leipi bawla, nipi khapi leh aksi te a kipan, mihing ganhing tuipi mualpi, singkung lopa na khempeuh a bawl, a Sangpen Pa Pasian aw, ka pu ka pa te un Nang hong bia hong paai uh aa, hih leitung a nuntak hun bei-aa a sih ciangun, a kha un hih Lihtuilii tawn-in hih mun pan Nangma omna Vantung hong pai uh hi ci-in thuciin in hongnei tek uh hi. Tu-in na mite hici bangin sak leh khang sim leh mal ah, minamdangte ukna khutnuai gamtuamtuam ah kikhen in, minamdangin kingaihsun-in, gal leh sa bangin kimanin milu ka kilak manun, mite simmawh bawlsiatna leh haksatna namkim thuakin lunggim sin-gim in saltaang bangin ka om uh hi. Tua ahih manin tuni pan kipan-in hih ka pu ka pate-uh lungsim leh kha kigawm khopna Lihlii tui pua-in, Zomi Zosuante minam buppi kigawmkhop kikna dingin, taangko ka kipan ding uh hi. Hong huh inla hong panpih in. Ka pu ka pa te uh ii hong biak a Sangpen Pa Pasian aw, ka pu ka pa te uh leh ka Zomi te-un na tungah hong khialhkhakna khempeuh hong mai sak inla, Na mite hong hu-in hong daupai sak kik-in, thupha hong pia kik in …Zeisu mintawh hong ngen ungh” ci-in thungetna ka neihkhit uh teh, paulo phunlo in Ciau kazuan uh hi.
          Kamtai khatin hong nungdelhin, ka nung uah Kawl galkapte hong tunpah thu, Lihlii a omteng thusitna aneih thu, manlang takin taiun galkapte'n no hongdelh hi cihthu hongpuak ciangin, ki zekaibawl nawnloin Mizogam lamah ka taisuak uhhi. Ciau ka kan khitphet-un Kawl galkapte thaudawn ah puansia sanhenin Ciau  pang singtang lakah hong tuaksuk phangphang kamu uhhi. Mizogam lui gal hong kanin, Ciaudung zaanglo sukah hongdelh veve ciangin, lobuk khat sungah ka buksan uhleh, hong mulo uh ahih manin a suakta ka hi uhhi. Hiam-ngamin nasem lo-in, mikhatpeuh ii nuntakna suksiat ding/midem ding ngaihsutna i neihlohna, Pasian in lungsim siangtho tawh i deihna lungngulhna hong thei ahih manin i thungetnate hong dawnga, hong suakta sak hi ci-in lungdamin Pasian min ka phat hi.
          Kawl galkapte'n hong paisan-a galvengta cih katheih uh ciangin, Bulfek khua ah lutin hausa pa innah katung uhhi. Hausa pa lokuan hong ciah baih aa, akluisan khat tawh hong zindo in, Zomi khempeuh kigawmkik nading thu tawmvei ka genkhopkhit uhteh, khamlo takin kikhenin Sesih, Leisan Zo, Khuangleng, Melbuk, Luantlang, Tonsim- Tonphai (Champhai)cih bangin khuakhat-khit-khuakhat ah, minam bup kigawmkhop kikna thu bekbek mah holimna kineihpih kawikawi hi. Mizo, Zomi cih omtuam lo-in Zosuante akua mapeuh in itna leh kigawmkhop ding lungngulhna tawh, lungdam thalawp takin hong na muakin a neih sunsun vok leh ak, kel leh bawng hong gawhin hong zindo tek uh hi.
          Tonsim khua katun uh ciangin, Pu.Thang Khan Gin Ngaihte in Lamka pan hongpai-in hong na dawntuah aa, Bethel veng IKK biakinn tualah nitak hun nuamtakin ki zangkhawm hi. Kumpi lam thuneite ki hilhin, party tuamtuam pan makaite, YMA leh sangnaupang makaite banah kumpi nasem uliante tampi mahin hong uap uhhi. I Zomi Zosuante minambup kigawmkhop kikna ding taangko-thugenna hun a kizawh ciangin, Zongeina lamgui kai-in leivui khu ngengngang liangin mipi ki laam ziahziah hi.
          Tonsim khua pan Zote, Ngur, Vapar khua ah,… cih bangin Sialkaltlangdung khuakhat khit khuakhat ki lut toto hi. Kawl galkapte-in Ciau dungah hong na nungzuih toto uh cihthu hong kipuak tawntung hi. Indiagam lampan kumpi lam thuneite a kihilh manin, ka pai napeuh uah hong nungzuihin security hoihtak hongpia aa, buaina omlo hi. Galkap kumpi ukna gam leh democracy kumpi ukna gamte ki lamdan zia a taka ciamkha hi-in ka ki ngaihsun hi.
          Kawlbem khua panin, India gam Ngopa lam tawn pawl leh, Kawlgam lam galkah in Mauvom khua lut pawl ka om uhhi. Mauvom Hausa-pa inn mah ki tunden in, nitak meh ding vok tuk 3 khat lei-in ka go uh aa, kiholimna ka nei kawmkawm uhhi. Khuami tengtawh nitak an nekkhop ding voksa ka huan laitakun, Kawlgam palikte hong lut cihthu kamtai hong pai-in hong kihilh ciangin, a tunna inntek te’n limtaka a na zindo dingin ka vaikhak uhhi. Palik ten zu-kham lua uh-aa, khua mel tui mel phawk lo-in ihmu suak uh ci-in hong hilhkik uh hi. A zingciang zingsang palik-te paikhiat khit ciangin, Cikha lam zuanin ka pai uh aa, hausa pa thusiamna tawh nitak hun nuamtak zangin ka kiholimkhawm thei uhhi. A zingsang ciangin sing-ek ding bangin inn pan hei leh bawmpi pua-in hong pusuah piha, gamgi dong hong kha uhhi. Zogam ah, Zomite ii minam sung ki-itna leh Kawl galkap kumpite hong ukcipna kikal bangzahin ki gamla hiam? cihthu mukhia thei dingin, a tak-a sin-in ka ki ngaihsun hi.
          Gamgi kanin Behiangzang, Singat, Lamka cihbangin kipai to zela holimna kinei kawikawi hi. ZNC te makaihna tawh mipi-in hong nadawn uh aa, tai 3 sung  meivak de kizawm diudeu sa-in Lamka khuapi kilut hi. Rihtui puate sungpan keima meivaak kadet khit ciangin, a banban-in meivaakte hong kidetzom zel ciangin i cimul bang tho huthut liang hi. Vaidawnna programme thugenhun tom hongpiakna ah, ”Zomi Zosuante Burma, India leh Bangladesh gam kumpi ukna 3-a i kikhen napan, i kigawmkhop kikna ding lungngulhna tawh Lihtui la-aa, meivaak i det khit mahbangin, namkhau zangthum ki hualkhawm bangin kihualkhawm laiding hi hang” cih thu kigen hi. CBA pawlpi Upa Pu.Gin Za Go (Rev. G.K Nang sanggampa)inn-ah ka tung uh hi. Rev. Khup Za Go in hun hong makaih in kiholimna  nuamtak kinei-aa, i Zomi khempeuhin party politics khat bektawh na kisem khinthei pahlo ding ahih manin, ZONEI cih min tawh thu kiza zelni ci-in thungetna leh ki vaikhakna kinei hi.
          Lamka ah ZNC Party Conference ka zatpih khit uh ciangin, Manipur khuapi Imphal ah, tuapan Naga gam Kohima khua-a om Nagaland State Home Minister inn-ah tungin holimna a kineih khit ciangin, Dimapur pelin Diphu katung uhhi. ZRO/A min zanga galhiamtawiPresident masa ahi Pu.Khai Za Song (MLA- Karbi Anglong, Assam) leh, Pu.Kap Ngin (MDC Karbi Anglong, Assam) te banah Dr. Rongpi (MP- Karbi Anglong Assam) cihte leh minam makaite-in hong na zindo uhhi. Assamgam Karbi Anglong ah N.E India Tribal Conference  zangkhawm in, mipi 173,000 (Tul za leh sawmsagih leh thum) val hong paikhawm uhhi. Thugenna hun tom hongpiakna ah Zosuan khempeuh kigawmkhopkikna ding leh Mualmite i ki panpihna ding thu Lihli tui thawlkhat kengkawmsa in kigen hi. ZNC General Secretary Pu.Thang Khan Gin Ngaihte hong makaihna tawh mun tuamtuam kipha kawikawi aa, ama tungah lungdamna lianpi tawh zahtakna ka pia hi.
          Conference khit ciangin, ZNC Lai-atpi Pu.Thang Khan Gin Ngaihte, All Manipur Student Federation pan President Pu.Vung Za Lian, Mar Student Union President Vanlalkima leh Mizoram Zomi Cultural Society (Paihte Cultural Society pan Zomi Cultural Society-a a kilaih sung hi) President Pu Piang Sian Dongh leh mi poimawh tuamtuam pawlkhat tawh Zosuan khempeuh kigawmkhopkikna min ding bang hi leh hoih pen ding hiam ci-in Diphu kumpi Banglow ah kikup khopna kinei hi. Zomi Re-Unification Organization/ZO Re-Unification Organization tawh campaign neihphawt ding leh a tamzaw thukimna zatding cih thukim in  minthuh khopna kinei hi. Tua tawh kizui-in, Kawl kumpi uksunga minamvei thu-kemcingthei dinga muandeuh te-(Col. Pu Kam Pum(L), Col. Pu Thang Suan Khai(L),… cihte akipan Zomi tampi gelhnawn kei zaw ni.) zong haksatna tampi paltanin a inndei sungtawng uah ki holimpih-a, hong thukimpihlo omlo banah thu tampi hong vaikhak tek uhhi. Mizoram Congress President&Chief Minister Pu Lalthanhawla, PC President&Former Chief-Minister  Brigd. Pu T. Sailova, MUP party President Pu Lalduhawma, leh MNF President Pu Laldenga te ki hopih aa, a vekpi-in hong thukimpih tek uhhi. Maalakpih taktak dingin Brigd. Pu T.Sailova tawh thutawp kibawlthei bek ahih manin, 1987 kumin ZORO (ZO Re-Unification Organization) ci-in Shillong khuapi ah Zosuante a tamzaw thukimna min hong ki thuhkhawm ahihi.
          Hih ZORO Shillong Chatter thukimna tawh kizui-in 1988 kumin Tonsim khua ah A masa pen Leitungbup Zosuante kigawmkhopkikna ZORO Khawmpi  hong kibawlahihi.
          Kawlgam sung panin i gam leh minam thu vaihawm ding haksa mahmah ahih manin, i  kinaipih pen democracy gamkhat ahi India kumpi tawh ahi zongin, Mizogam, Manipurgam tawh ahi zongin, kihona kilawmtakna bawlna-ah honghuh dingin, Kawlgam Zomi minam makaite theihpihna tawh hong paisak uh Pu Thang Za Piang a.k.a Bo Phui (Pu Khual Za Nang hong kipuak sak hi.) hong tun takciangin Zomi(Chin) Democratic Front min tawh Zomi ten nasepkhopna kinei hi. Hih 1986 sung mahin Pu Tial Khal (CNF Founder President) tawh gam leh minam nasep nading kihona ki neikhin hi napi- in, geelna omsa kiciamna hun ngak zolo-in amau lam mi tawmkhat tawh hong paisan aa,CNF hongdinteh, tuni dongin nasepna khingbai  hongsuak ahi hi. Kawl kumpi uksunga minam vei leh thu-kemcing thei dinga muan deuh teng zong ki hopih hi. Tua banah, ZORO pen non-violence movement tawh kalsuan photding cih hi napi-in, mipawlkhatte hong lawpluatna hangtawh 1989 kum-in galhiamtawi ding hong kipan kik-a, Zosuan buppi tawh kalsuanna hong buai leuleu banah, India gam a om i sanggam ten amau local party policy sungah hong lutpih khazel ahih manin, Zosuan mipi thapiakna hong kiam kik ahi hi.
          1987 kum February 20 ni-in India gamah a ki bawl ngei nailo Zomi te'n i Minam Ni pen Mizogam Ngur khua ah kibawl aa, Mizogam State Day tawh kituak-in a beisa thu tuamtuam siksan-in, Mizogam party tuamtuam pan makaipite, Kumpi department poimawh makaipite, YMA makaipite banah Police Commander leh Central SIB Commander te a vekpi in kisam hi. Leitung mun tuamtuam a teng Kawlgam Zosuante sungpan gam leh minam nasemte address ngahtheih zahzah sapna kipia banah, Lengtong Pauno Zogam itna la tawh hong awi dinga a ki sapna bangin hong pai-in mipi-in tha kingah mahmah hi. I kampau kibatpih Pu. H. Than Sanga (Home Minister, Mizoram), Pu Zahnuna (Migistrate SDM Champhai), Pu.Khai Za Song (MLA, Assam; ZRO/A President hinailo) te-in hong uap banah,Manipur gam pan Zomi Re-Unification Volunteer ZRV te Longmarch hong pai-in hong uap thei uh aa, Ngur khua tualpi dimin mipi-in minam Ni muakna Sialsa leh Zozu/Zoniangtui kham phitphet khit ciangin, Zo ngeina lamgui kai-in leivui khu ngengngang liangin Zolam kilaam ziahziah hi.
          Hici banga minam bup ading ngaihsutna tawh na i sep laitakin, Kawlgam galkap kumpi vaihawmte in i Zomi i sanggamte tektek mah thukan dingin hong nakhah zel aa, kumpi uliante maipha muhnopna tawh, i minam nasemte leh i minam nasepnate buhtang ipkhat/zu thawlkhat ngahna dingin hong na zuakzel uh teh, a khasiat huai leh a hehpihhuai mahmah minam dinmun ah i omlam hong phawksak hi.
          1989 kum February 20 ni ciangin, Mizogam Champhai khua Belthel Veng a om, Holy Cross Hallpi ah i Minam Ni nuamtakin kizang kik aa, Kawlgam lampan zong Zomi tampi mah hong kihelthei hi. Pawisimte lakah Kawlgam Kumpi thukan Zomi i sanggam khat hong kizep cihthu a hunlap in kithei man’ ahih manin, itna tawh hoihtakin holimpihna leh thudotna a kineihpih khit teh, i gam leh minam nasepnate hong panpih zaw-a, a pute uh kiangah ahoih thei pena thu napuak sakzaw dingin ki kamciamna bawlpihin, lungmuang taka Zomi hihna leh itna tawh i Minam Ni hong uap suak dingin ki zawnkik zaw ahi hi.   
          India kumpi in ahi-a Kawl kumpi in ahi zongin, amau phattuamna ding bekmah enkawmsa-in naseppih hongsawm ding hi cih pen, Zomi a kuamapeuhin i mangngilh khak lohding leh, amau khutpan suahtakna picing taktak hong piakhia pak ngeilo dingcihpen i theih tawntung ding kisam hi. Amau langpan pahni i cihna hi lo hi. I kiim a om akua mapeuh tawh kizopna i neih loh phamawh aa, i kizop tanding ciang i theihsiam mahmah kul hi cih i gennopna hizaw hi.
          Gampua lampan Zomi Zosuante ii democracy nasepna tuamtuamte tungtawna i et leuleu ciangin, 1988kum ciang eimau makaihna sungah thu tampi a om danmah hi tei napi-in, gamdang pusuakte sungpan 95% sang tawmzaw lo Zomi te pen sum leh paai, nisim nektawm tawh hongbuai lel zaw tek uh aa, gam leh minam vai peuhmah ngaihsutin kinei zo nai taktak lo leh, a omzia zong kitheinai taktak lo teng tawh, a thusim vetlo kibang teklai ahih manin, gam leh minamvai nasem masa sa thanem mahmah uh ahihi.
          Galkap kumpite’n ukna honglak kik ciangin, India Mizogam-a a tai masa Zomi sangnaupangte(tulai taka LZI Lai-atpipa GSKhup leh apawlte mi 10val) pen Zosuan i sanggam Haka-Falam sangnaupangte(tun CNF/A makai suak khin uh)  tawh Champhai Refugee Camp-ah hong lutkhawm uh aa, kilem zo taktak lo-in hong omkhawmtheih nawnloh teh, amau lungngulhna leh deihna tawh kizui-in Manipur a om ZNC lai-atpi Pu.Thang Khan Gin Ngaihte tawh kimu aa, a na ki-holim ding leh, gam leh minam nasepna ah amau ngaihsutna khensatna hoihsakna bangbanga hong kalsuan dingun kivanpih hi. Kawlgam pan hong galtaite kakiang hongpai kha peuhpeuh amau lungngulhna-deihna pulakna bangtekin hihtheih zahzahin lungsim thapiakna kineihpih hi.
          1990 kiteelpi khit ciangin, galkap kumpi-in a gial teng hongsuah kik veve ahih manin, gam mipite pilna sinna lam hita leh, sumzon paai zonna lam ah ani ani in kiamsuk lam hong manawh zel ahih manin, mipi taangpi taangta a thei-a thei lo, a pil-a hai i vekpi-in i hihtheihna lam tek panin hong ki pusuak aa, nuntak nang nektawm sum leh paai ngah theihna ding lampi hong kizong ciat ahihi. Hih hun sungin, ei Zomi kici phadiak kamphen kullo pawl ten sum leh paai bekbek mah thugen belin ki nei-in, sum leh paai bek mah tawh kibuai hi cileng ki khiallo lai ding hi. Gam leh minam vai a gen peuhpeuh, ki gimneih in ki kihta mahmah aa, a haipih ngiat ki cihsan lel ahihi. Tua banga Zomi te gam leh minam thu-ah i ihmut kalsung-in, i sanggam dangten kal tampi na suan khin man uh ahihi.
          Kawlgam kumpi-in party din theihna honghon phetin, Zomi sumbawl khualzinte pawlkhat emergency takin Aizawl ah hong ki tuahkhawm uh aa, Pu.Khual Za Nang mintawh sikkhau lai hong puak hi. Hih sikkhau lai na ngah phetin a manlang thei penin hong tai-in. Kimuhna ding vaikin-vai thupi mahmah khat om hi. A kul leh zong a pai suaksuak thei dingin hong kithawi pah in. Pu.Thawng Paute innkhang Pu.Sainuna singzuakna saipan nong tun dongdong na ngakding hi ung hong cih ciangin, bung leh bengin ka omna pan ka va delhpah hi. Kawlgam ZNC party Founder Pu.Pum Za Kap (L), Pu.Ngin Thang (L), Pu.Kam Za Lian, Pu.Khual Za Nang (L) leh a dang pawlkhat tawh bangci kalsuan ding i hiam? cih ki kupkhopna nakpi a kineihkhit ciangin, Lamka lam tawnin a manlang thei penin Zangkong vazuan suk nung, thu kiza zelni cih tawh a kikhen ka hi uhhi. I mi masate sungah hici banga gam leh minam it kamuh ciangin, Zomite lungngulhna, nasepna leh kipiakna, thu muhkholhna te hangin ka omna mun peuhpan kana angtang thei mahmah hi.Cidam a party i din theih leh amin ding ZNC cih hi henla, Sitni pa Pu.Chin Sian Thang pen MP dingin hawikholhsa in nei leng hoihpen/cinpen ding hi ci-a tua kikupkhopna ah hong ki pulaak ka bila ka zak thute, ka ngaihsut kikkik ciangin thumu khol kasa thei mahmah hi.
          Kawlgam democracy movement tawh kisai-in, 1990 khit teng gampua dinmun pan ka hihtheih tanun India tawh gamgi kiim-ah lawmte nih leh thum tawh kana diang uhhi. Kawlte leh CNF te kikal kibuai den hi. Kithahna luang leh ban suplawhna dongin zong om hi. CNF galhiamtawi nasemte sung, CNLD party min tawh galhiamtawilo nasemte sung, democracy deihte sungah buaina hong om bialbual laitakin, ZNC party sungah zong buaina pawlkhat mah kituak veve ahih manin, minam vei makaite thaneem tuam mahmah uh ahi hi. Tonzang Constituency ZNC-MP Pu Thang Lian Pau, Tedim Constituency(1) ZNC-MP Candidate Pu Vung Za Kap te India gam hong tungin, Lamka a om Pu Khai Za Song makaihna ZRO/A hong zom masa uh aa, amau te (2) hong kikhen ciangin, Zomi gam leh minam nasemte amau theihloh kalin a guk takin ki lunghimawh tek hi. Pu Thang Lian Pau Lamka lamah om suakin Pu Vungh Za Kap Mizogam hong tung hi. (1995-96) Pu Vungh Za Kap in ZRO (Burma) ci aa, ZRO-India leh ZRO-Burma om dan tawh kibang hi. Pawlkhatin Pu Thang Lian Pau kiang Lamka lam panpihin, pawlkhatte Pu Vungh Za Kap lam panpih zaw bangdan khatin hong om hi. 1998 kiim Lamka buaina leh Kawlgam Zomi sangnaupang pawlkhatte’n ZRO hongzop ciangin Zomite dinmun zong hong kilamdang to hiaihiai ahi hi.  
          Kawlgam buaina hanga Mizogam tung Kawlgammi kipawlnate’n Kawlgam democracy ngahtheihna ding nasepna deihna lahna activities tuamtuam hong neihna uah ka na pai ciangun, ZNC ten galhiamtawi ci-in ahi zongin, kumpite tawh kipawla nasemte hi cihbangin ahi zongin, Kawlgam democracy ngahna ding gamsung gampua nasepna-ah Chin state pan CNLD, CNF/A te simloh kuamah dang omkei cihbangin, ki maitang khualna themzong omlo-a thu hong kipulaak ziahziahte i zakna hong tamluat tak ciangin, Zomi khat hihna tawh gam leh minam veina tawh nasem ngeisate ki mawk-om thei non tuanlo ahih manin, International level ah ZNC min leh Zomi min hutna bawl teitei kul leh kisam sakna hong lian mahmah hi.                                   
          Kawlgam pan Zomi minam vei khangno tawmcikkhat ki mukhawmin, bangcih leng hoih ding hiam cih kikupna tamveipi a kinei hi. ZNC party mi leh sa khualzinte theihkhak peuhpeuh mu-in thu ki dong zel hi. ZNC minsiatna ding gampua-ah i min hong tam ginsak lua nai kei phot le uh cin hoih zaw ding hi cih a tamzaw hong gennate hangin hun hong sawt toto hi. Mizogam ah buaina hong om masa-sa Zomi vive hong kigawhlai ciangin, kua hiding hiam? ci-a kankhiatna kibawl zel hi. Ei Zomi kamphen kullote min zanga nasem tampi ki mukhia ahi hi. Hici om mawkmawk leng i minam minsia lua hi cih muhna leh minam min khualna tawhin, mite lak-ah gam leh minam thu i genkhiat theihna ding ci-in Mizoram based Zomi Youths Organisation ZYO (Haksatna tuamtuam hangin 2002 nunglam-ah active takin kiding zo nonlo hi.)-1998 February 21 ni-in kiding-a, ZYO min tawh Burma democracy movement tuamtuamah ka na kihel theizel uh hi. A hithei tan-in ZNC Headquarter in Kawlgam sungah non-violence movement leh Constitution & Bylaw kician tak, aims and objectives kician tak, makai kician tak tawh a pai hi-aa, a khawl cihbang hi peuhmah lo hi ung. Tuni dongin gamsung gampua pan kipang hi ci-in, a thu tawh panpihna leh activities  tuamtuam  midangte lakah na kibawl zel ahi hi. Ko pen Zomite makai hi lo-in, Zogam leh Zomi Zosuanten Pasian, gam leh minam ading nasepna ah, ka makaite uh deihna leh, ZNC phungpi tupna ngiimnate a tangtun theihna dinga nasem, Kawlgam pana hong galtai non-violence democracy activists te ka hi uh hi kici zelin, Zomi hihna a ki angtanpih mahmah ka hi uhhi.
          Haksatna tuamtuam zong kituak hi. Hiamngamtawi nasemte leh hiamtawilo-a nasem kipawlna picingsate lakah, gam leh minam itna hang bekin khutnguak tawh nasem i hih banah, kumpi phalna lai acih khatzong neilo gamdangmi i hihnate hangin, kumpi lam leh kipawlna thunei pawlkhatte simmawh zawhthawhbawlna, khutlum nangawn kituak hi.Pasian-in hong ompih zelin, hiamtawite amautawi hiam amau taltang tungah ngatin thuhoih leh ki-itna tawh na hongsem tapeuh un ci-a i genpih theihhun bang hong om ciangin thulamdangpi khat hong suak hi. Pasian muanna bek tawh ki kalsuanin, gam leh minam khualna tawh maa a kipang tentan bek hi aa, sisan naisan luanna, guh teh taang kitan na, nuntak husan beilawh suplawhna zong om hi. Minsiat puamsiatna, phunsanna, zahkona leh khitui naptui luanna, nisim nuntak-khuasakna ah vau-na tawnna zong tamveipi mah kituak hi. Pasian itna, gam leh minam itna sungah, hici bang haksatna tuamtuam gilkial dangtakna leh sihna kahna khituiluannate hangin eite kua-in hong khenzo tuan peuhmah ding ahi hiam? Suahni nikhat sihni nikhat tek hi ci-in cillum tawh kivalh khawm lel ahihi.
          Tu-in Zomite zong gam leh minam vai-ah i mit hongkeuh pan cileng kikhial nonlo dingin ka um hi. Mitkeuh tung i hih manin i kalsuan siamlohna tampi mah hong om lai ding hi cih i theihsiam ding kisam ding hi. Gam leh minam vai i cihin, mipi ki ukna danding, mipi  kalsuan danding policy kiciantak zanga i mihinna kizahtak natawh ki-it kilem taka i nuntak khoptheih danding leh lampi tuamtuampan, gam leh asunga teng mite i khantohkhop kimtek nading geelna ahih manin, amau politics nasemte, ko biakna nasemte, amau tualamte hualamte hilamte a ki ci thei ding kuamah ki omtuam peuhmah lo hi. Zomi Zosuan khempeuh i vekpi in a kisam i hi aa, i vekpi mahin ki theihsiamna tawh i ki vaanzawh i ki huaizawh tekding a thupi penpen hi dingin ka ngaihsun hi.
          Tua ahih manin tutawm in zong, Kawlgam kiteelna tawh kisai thu-ah, Zomi min tawh gam leh minam vaihawmna ding ci-a hong dingkhia, gampua pan WZC te ii vaihawmnate, Kawlgam mipiten democracy hong ngahtheihna dinga Kawlgam sung mahmah pan si leh naang-a maapang cinten ZNC makai Pu Chin Sian Thang leh a pawlte hong geelnate-ah zong, Zomi Zotate khempeuhin ki-itna cihtakna tawh maapang khawm in, thapiak tuahna neikhawm theitek leng, Zomi-te minam hihna dinmun pan mite kalah kikhial masa lua lawmlawm lo ding hi cih upna nei-in, Pasian muanngamna, Zomite itna muanna tawh thungen-in, i omna tekpan maapang dingin hong zawn kawmsa-in, na itna khutlum uh konglen ahihi.  
Pasian, Gam leh minam ading thungetna ah note tawh mapangkhawm,                             Zosuan Taangpa-tktsuante